Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü ve UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nun birlikte düzenledikleri “Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyumu”, 25-27 Kasım 2004 tarihlerinde Mimar Kemaleddin Konferans Salonu’nda gerçekleştirildi.

Sempozyumun açılışında, Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. M. Öcal Oğuz, sempozyumun, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ndeki “somut olmayan miras”ın neleri içerdiğini netleştirmek, sözleşmenin “sözlü anlatımlar” bölümünde yer alan halk anlatıları konusunda birikim oluşturmak ve meddahlık konusundaki birikimi değerlendirmek amacıyla düzenlendiğini belirtti. Rektör Prof. Dr. Kadri Yamaç ise konuşmasında küreselleşmenin dayattığı tek kültürlüleşmeye karşı verilen mücadelede halkbilimi çalışmalarının öneminden bahsetti. Atatürk Kültür Merkezi Başkanı Prof. Dr. Taciser Onuk, UNESCO’nun, meddahlık geleneğini insanlığın somut olmayan kültür mirasının başyapıtları listesine alma çalışmalarını anlattı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürü Mahmut Evkuran ise konuşmasında, UNESCO’ya sunulan listede yar alan âşıklık, ahilik geleneği, semah, Türk halı ve kilimleri, halk hekimliği gibi konularda yürütülen çalışmalara hız verileceğini kaydetti. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Zeynel Koç ise konuşmasında elektronik kültürün sözlü kültür üzerindeki olumsuz etkilerinden söz etti.

Etkinliğin açılışında daha sonra “çağdaş meddah” olarak adlandırılan tiyatro sanatçısı Sinan Bayraktar, “Ankara Sokaklarının Delisiyim” başlıklı gösterisini sundu. Ardından, âşıklık geleneğinin günümüzdeki temsilcilerinden Şeref Taşlıova’nın kısa halk hikâye anlatımı yer aldı. Sempozyumun bu renkli açılışı, oturumlara ünlü halk anlatılarının, âşıkların ve meddahların adlarının verilmesiyle bütünleniyordu.

Bu yazıda sempozyumda sunulan yetmişe yakın bildirinin hepsinden söz edemeyeceğimizden yalnızca bazı konulara değinebileceğiz. Sempozyumun ilk oturumu, Prof. Talât Halman başkanlığında, Prof. Dr. Umay Günay’ın “Halk Hikayelerindeki Örnek İnsan Tiplerinden Meddah Hikayelerindeki Kusurlu İnsan Tiplerine Geçiş” başlıklı konuşması ile başladı. Günay, “Ortaoyunu, karagöz, ve meddah hikâyelerinde ortak olan tiplere ve senaryolara bakıldığında, imparatorluğun çözülme döneminde toplumda yaşanan kargaşanın ve ahlâkî çözülmenin bu eserlere belli ölçülerde yansıdığı görülür” dedi. Oturumun ikinci konuşmacısı “Meddah ve Medya” başlıklı sunuşu ile Doç. Dr. Nebi Özdemir’di. Özdemir, konuya sözlü ve yazılı kültür ile eril kültürlerdeki insan tipleri açısından yaklaştı.

Bilkent Üniversitesi hocalarından Hilmi Yavuz’un başkanlığındaki ikinci oturumun ilk konuşmacısı olan Prof. Dr. Metin Ekici, “Türk Sözlü Geleneğinde Anlatıcılar ve Anlatmalar Arasındaki İlişkiye Art Zamanlı (Diyakronik) ve Eş Zamanlı (Senkronik) Bir Bakış” başlıklı konuşmasında, yeni türlerin ortaya çıkmasıyla Türk sözlü anlatı geleneğinde mitten meddaha bir gelişim olduğunu vurguladı. Aynı oturumda söz alan Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü yüksek lisans öğrencilerinden David S. Sayers, “Letâifnâme ve Çokseslilik” başlıklı konuşmasında Letâifnâme adlı eseri anlatı kuramları açısından yorumladı. Aynı bölümün doktora öğrencilerinden Murat Cankara da, “Cem Yılmaz ve Meddahlık Geleneği” başlıklı konuşmasında Cem Yılmaz’ın modern mizahının meddahlık geleneğiyle ilişkisini değerlendirdi.

Mitoloji konulu bildirilerin yer aldığı “Yer-Gök Oturumu” oturumunda, çeşitli Türk cumhuriyetlerinden gelen katılımcılar, Başkurt, Hakas, Türkmen ve Kırgız Türklerinin mitsel anlatılarıyla ilgili sunumlar yaptılar. Oturumda mit ve medya konusu da tartışıldı.

Sempozyumun ikinci günü Prof. Dr. Pakize Aytaç’ın yönettiği ilk oturumda, efsane metinlerinin inisiasyon törenleriyle ilgisine dikkat çekilirken, Anadolu sahasına ait efsane ve menkıbe anlatıları ile ilgili konuşmaların yanı sıra şehir efsaneleri de ele alındı. Oturumun sonunda Kıbrıslı Meddah Mehmet Ertuğ geleneksel bir meddah gösterisi sundu.

Sempozyumun daha sonraki oturumuna Prof. Dr. Esma Şimşek başkanlık etti. Oturumda Tatar, Altay ve Anadolu sahası masalları ile ilgili çalışmaların yanında, masallara tip, motif ve eylem açısından yaklaşan sunumlar yer aldı.

Destan türü ile ilgili çalışmalara yer ve-rilen ve Prof. Dr. Kamil Veli Nerimanoğlu tarafından yönetilen “Oğuz Kağan Oturumu”nda Türk destanları ile ilgili bildiriler sunuldu. Bu oturumun sonunda Sinan Bayraktar, “Hoca Bakkal” adlı gösterisini sundu.

Gülmece türleri ile Karagöz geleneği konularının işlendiği ve Prof. Dr. Ensar Aslan’ın başkanlığını yürüttüğü “Karagöz-Nasreddin Hoca Oturumu”nda Bursa ve Gaziantep illerindeki Karagöz usta ve sanatçıları tanıtıldı. Oturumda, ayrıca, Türk fıkra tipleri arasında yer alan Baskilli fıkra tipi ve halk anlatılarındaki deli tipi iki bildirinin konusunu oluşturdu.

Sempozyumda en çok halk hikâyesi ile ilgili bildiriler vardı ve bunlar ilk olarak Prof. Dr. Fuzuli Bayat’ın başkanlığını yaptığı “Kerem ile Aslı Oturumu”nda sunuldu. Halk hikâyeleri, daha sonra, başkanlığını Prof. Dr. Şerif Aktaş’ın yaptığı “Köroğlu Oturumu”, Prof. Dr. Erman Artun’un yönetimindeki “Arzu ile Kamber Oturumu” ve “Aşık Şenlik Oturumu”nda değerlendirildi.

* Tuba Saltık Özkan, Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Bölümü’nde araştırma görevlisidir.

tubasaltik@gazi.edu.tr