ABD’nin Ann Arbor kentindeki Michigan Üniversitesi’nin Türkoloji Programı’ndan emekli olan Prof. James Stewart-Robinson’ı 28 Ağustos 2003’te kaybettik. Prof. Stewart-Robinson, Osmanlıcaya ve günümüz Türkçesine aynı derecede hâkim olan bir Türk uygarlığı bilginiydi. Babası İskoçyalı, annesi Fransız olan Stewart-Robinson, 1928’de İskoçya’nın Edinburgh kentinde doğmuş, Türkiye’de yetişmiş, hayatı 20. yüzyıl Türkiyesiyle yakın ilişki içinde geçmişti. Çocukluğunun geçtiği evde Fransızca, ilkokulda ve ilk arkadaşlıklarında Türkçe, orta öğrenim yıllarında ise İngilizce konuşuluyordu. Stewart-Robinson, askerlik görevini yerine getirmek ve üniversite eğitimi almak üzere 1946’da İskoçya’ya döndü. Osmanlı tezkire türü hakkında yaptığı doktora çalışmasını tamamlarken ABD’ye taşınmış ve emekli oluncaya kadar Türk dili ve edebiyatı hocalığı yapmıştır.

James Stewart-Robinson, yetişkinliğinde Türkiye’ye ancak ara sıra, o da kısa ziyaretler için gitmişse de, meslek hayatı, Türklere, Türk kültürüne ve Türk diline ne kadar derinden bağlı olduğunu göstermektedir. Bilimsel çalışmalarında ele aldığı konular, modern öncesi çağdan modern çağa, şiirden düzyazıya ve divan edebiyatından halk edebiyatına uzanmaktadır. 1959’da “Ottoman Tezkire-i shuara Literature: Its Development and Its Value as Literary Criticism” (Osmanlı Tezkire-i Şu’arâ’ Edebiyatı: Gelişimi ve Edebiyat Eleştirisi Olarak Değeri) başlıklı teziyle Edinburgh Üniversitesi’nden doktorasını aldı. Bu yapıt makaleler şeklinde kısmen yayımlandı: “The Tezkire Genre in Islam” (İslâm’da Tezkire Türü, Journal of Near Eastern Studies XXIII, 1964); “The Ottoman Biographies of Poets” (Osmanlı Şair Biyografileri, Journal of Near Eastern Studies XXIV, 1965); “Ahdi and His Biographies of Poets” (Ahdi ve Tezkire-i Şu’arâsı, Iran and Islam, 1971) ve “The Ottoman Biographies of Poets and Mustafa Mucib” (Osmanlı’da Tezkire-i Şu’arâ ve Mustafa Mucib, Michigan Oriental Studies in Honor of George G. Cameron, 1976). Stewart-Robinson’ın akademik ilgisi sonraları Yunus Emre ve Namık Kemal’e yönelmiştir. James Stewart-Robinson, Mustafa Kemal Atatürk hakkında da sık sık konuşur ve yazardı. Atatürk’ü ve Türkiye’nin imparatorluktan cumhuriyete geçişini değerlendirirken hem Osmanlı toplumu hakkındaki bilimsel birikiminden, hem de Ankara ve İstanbul’da geçen çocukluk ve gençlik yıllarına dayanan birikimden yararlanırdı. Osmanlı kültürü ve günümüz Türk kültürü hakkındaki bilgi birikimi, Türkiye’nin cumhuriyet dönemindeki başarısı konusunda ona benzersiz bir kavrayış sağlamıştı. Atatürk’ün mirası konusunda Stewart-Robinson’ın resmî ve gayri resmî söyleşilerini birçok kişi dinlemiş olsa da, onun Türk tarihi ve edebiyatı hakkındaki derin birikiminin yeterli sayıda yazıya dönüşmemesi son derece üzücüdür. Öğrencileri tarafından “James Bey” olarak tanınan Prof. Stewart-Robinson, yayından çok öğretmenlik hizmetine önem verirdi. Michigan Üniversitesi’ndeki öğrencilerinin Türk dili ve edebiyatı alanında ilerleyebilmeleri için çok çalışırdı. Başlangıç ve orta düzeydeki Türkçe derslerini yürüten asistanları yetiştirip yönlendirmenin yanı sıra, Osmanlıca ya da modern Türk edebiyatı alanında öğrenim görmek isteyen öğrencilerin dileklerini de kendi ders programına ilâve dersler koyarak karşılardı. Türkoloji uzmanları yetiştirmekle kalmamış, hem lisans hem lisansüstü öğrencilerine verdiği giriş dersleriyle Türk ve diğer Orta Doğu edebiyatlarını yüzlerce öğrenciye tanıtmıştı.

James Bey nazik, zarif ve cömert bir yol göstericiydi. Öğrencileri kendi düşüncelerini dile getirmeye teşvik eder, tartışmalarını belirginleştirmeye zorlar, yaptıkları çeviri ve yorum hatalarına dikkat çekerdi. Tam bir “takım oyuncusu” olarak kolektif çalışmalarda kendisine düşen görevi canla başla yerine getirirdi. Birçok kez bölümünün ve üniversitenin diğer idarî birimlerinin başkanlığını üstlenmişti. American Research Institute in Turkey (Türkiye’de Amerikan İlmi Araştırmalar Enstitüsü) için verdiği hizmetten başka, American Association of Teachers of Turkish’in (Amerikan Türkçe Öğretmenleri Birliği) ABD’deki Türk dili eğitimi için yeni malzeme geliştirme çabalarına katkıda bulunmuştu. James Bey’in öğrencilerinin ve asistanlarının hatırladığı en çarpıcı özelliklerinden biri, cana yakın ve kolayca erişilebilir olmasıydı. Her öğrencinin, akademik hayatın dışına taşan ilgi alanları ve yükümlülükleri bulunmasını anlayışla karşılardı. Bu ilgi alanlarına saygı duyar, onları da öğrenmekten hoşlanırdı. Michigan Üniversitesi’ndeki Türk öğrenci derneklerine ve yerel Türk-Amerikan kültür derneğine özellikle destek olan James Bey, çeşitli alanlardaki Türk öğrenciler için de danışmanlık yapmıştır. James Bey, eşi Elizabeth ile kızları Milena, Angelique ve Yvette’e de derinden bağlıydı. Mesleğine verdiği hizmetin yanı sıra, koca ve baba rollerinden de çok zevk alırdı.

Bugün hem ABD’de hem de Türkiye’de çeşitli alanlarda saygın bir konumda bulunan birçok bilim insanının yetişmesinde Prof. Stewart-Robinson’ın büyük emeği geçmiştir. Türk edebiyatı alanındaki eski öğrencilerinden bir grup, 2001 yılında, onun onuruna bir armağan kitap derledi. Editörlüğünü Walter G. Andrews’un yaptığı Intersections in Turkish Literature: Essays in Honor of James Stewart-Robinson (Türk Edebiyatı’nda Kesişmeler: James Stewart-Robinson’un Onuruna Makaleler), Michigan Üniversitesi tarafından yayımlandı. Kitaba Walter G. Andrews (Washington Üniversitesi), Sarah G. Moment Atiş (Wisconsin Üniversitesi), John M. Crofoot, Jennifer Noyon ve Frances Trix (Wayne Eyalet Üniversitesi) makaleleriyle katkıda bulundu.

^*Dr. John M. Crofoot’a şu adresten ulaşılabilir: jcrofoot@earthlink.net