TÖMER Başkanı Aypar Altınel’in yaptığı açılış konuşmasının ardından Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü öğretim üyelerinden Hilmi Yavuz, sempozyumun içeriği hakkında bir sunuş konuşması yaptı. Yavuz, Türkiye’de eleştiriden çok eleştirmene değer verildiğini, bu nedenle eleştirinin kurumsallaşamadığını, öznel düzeyde kaldığını vurguladı.

“Bilimsel Disiplinler ve Eleştiri” konusundaki ilk oturumda Aysu Erden, “Biçembilim ve Yazınsal Eleştiri” başlıklı bildirisini sundu. Ardından “Eleştiride Metne Yönelik İdeolojik Belirlemeler” konusundaki konuşmasında Nalan Büyükkantarcıoğlu, önemli bir akademik eleştiri örneği verdi. “Akademik Eleştirinin Sorunları” başlıklı bildirisinde Süha Oğuzertem, Türkiye’de eleştirinin nitelik ve nicelik açılarından tıkanma noktasında olduğunu vurgulayarak eleştirmen sayısının azlığını somut verilere dayanarak ortaya koydu.

“Sanat Akımları ve Eleştirinin Tarihçesi” konulu ikinci oturumun ilk konuşmacısı Doğan Hızlan, “Eleştiride Öznellik–Nesnellik Sorunsalı” hakkındaki bildirisinde Türkiye’de nesnel eleştiri koşullarının tam olarak oluşturulmadığını belirtti. Aynı zamanda sempozyumun sanat danışmanlığını da üstlenen Füsun Akatlı ise “Eleştiri Kuramları ve Eleştirel Bilincin Temelleri” başlıklı konuşmasını yaptı. “Türkiye Yazınında Eleştiri: Ataç’tan Günümüze Eleştirinin Ustaları” konusundaki bildirisinde Feridun Andaç, Nurullah Ataç’ın Türk edebiyatındaki önemine değindi ve edebiyat dergilerinin eleştirinin gelişmesinde öncü rolünü vurguladı.

Sempozyumda edebiyat dışındaki eleştiri alanlarına da yer verildi. İlk günün son oturumunun konusu “Görsel ve Plastik Sanatlarda Eleştiri” idi. Ayşegül Yüksel, “Tiyatroda Eleştiri”, Ahmet Say, “Müzikte Eleştiri” ve Kaya Özsezgin, “Plastik Sanatlarda Eleştiri” hakkında bildiriler sundular.

İkinci günün ilk oturumunun konusu “Denemenin Yazınsal ve Düşünsel Bağlamları” idi. Uğur Kökden, “Dünya ve Türkiye Yazınında Denemenin Dünü–Bugünü” başlıklı bildirisinde çok geniş olan bu konuyu ustalıkla derledi. “Düşünce Üretiminde Deneme ile Eleştirinin İşlevi” adlı konuşmasında Mehmet H. Doğan, düşünce, düşünme, konuşma, yazma ve deneme ilişkisi üzerinde durdu ve denemenin konuşmaya yakınlığını göstermek amacıyla konuşmak yerine yazdığı denemeyi okudu. Mustafa Şerif Onaran, “Nurullah Ataç ve Deneme Yazınımızın Ustaları” konusundaki bildirisinde Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Vedat Günyol, Sabahattin Eyuboğlu, Nermi Uygur gibi usta denemecilerin özelliklerini anlattı.

“Denemenin Uğrak Alanları” başlıklı ikinci oturumda Orhan Koçak, Nurullah Ataç’ta içtenlik sorunu üzerinde durarak içtenliğin doğal olarak var olmadığını, varılan bir şey olduğunu vurguladı. “Sosyal Bilimler ve Denemenin Etkileme–Etkilenme Alanları” konusunda Mehmet Can Doğan, birbiriyle pek uyuşmadığı düşünülen deneme ve bilimselliği ilişkilendiren ilginç bir bildiri sundu. Ardından Mahmut Temizyürek, “Yeni Dönem Denemenin Tematik ve Söylemsel Açılımları” adlı konuşmasında Murat Belge, Bülent Somay, Yıldırım Türker, Akif Kurtuluş, Yaşar Çabuklu ve Nurdan Gürbilek gibi son dönem deneme yazarlarından söz etti.

“Çağdaş Bir Yazın Türü Olarak Deneme” konulu son oturumda, ilk olarak, sempozyumun düzenlenmesinde yoğun emeği geçen Hüseyin Atabaş, “Denemenin Yazın Sanatına Getirdiği Açılımlar” başlıklı bildirisinde roman, şiir, günlük gibi diğer edebî türlerin denemeyle ilişkisini değerlendirdi. Ahmet İnam ise “Felsefe ve Deneme” adlı konuşmasında deneme ile felsefe arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durarak fenomenolojik betimleme ile deneme arasında yakınlık bulunduğunu belirtti.

Sempozyumun sonunda “Demokratik ve Özgür Bir Ortam Oluşturmada Eleştiri ile Denemenin İşlevi” başlığı altında Füsun Akatlı tarafından genel bir değerlendirme yapıldı. Bu bölümde eleştiri, konuşma ve soru sorma sırası iki gün boyunca sempozyumu izleyenlere geldi. Bu bölümde, Evrensel Kültür dergisi Genel Yayın Yönetmeni Aydın Çubukçu, sempozyumun genel bir değerlendirmesini yaptı ve 1940 ve 1950’lerden sonra eleştirmen sayısının düşmesinin nedenini siyasal ve toplumsal gelişmelere bağladı.

Türkiye’de kendilerini kanıtlamış, değerli yapıtlar vermiş birçok edebiyatçı ve eleştirmenin katıldığı, kapsamlı bildirilerin sunulduğu bu sempozyumda ne yazık ki çok az dinleyici vardı. Ankara’nın merkezî bir mekânında yapılan sempozyuma yeterli ilginin gösterilmemesi, Türkiye’de eleştiri ve deneme alanında niye az üretim yapıldığıyla da ilgili kuşkusuz. Sempozyumda sunulan bildirilerin TÖMER tarafından yayımlanacak olması yine de büyük bir şans. Başta Hüseyin Atabaş olmak üzere, emeği geçenlerin gayretlerini kutlamak gerekir.

reyhana@bilkent.edu.tr