Kültür Ufukları’nı dört yıl önce başlayıp sonunda gerçekleşen bir rüya olarak tanıtan Dr. Warner’ın konuşması Prof. Halman’ın çok yönlü kariyeri üzerine temellendirilmişti. Konuşmada akademisyen, çevirmen, devlet adamı, edebiyat tarihçisi ve eleştirmeni, gazeteci, kültür tarihçisi, şair, uluslararası alanda aranan bir konuşmacı ve yaratıcı bir yazar olarak Prof. Halman’ın başardığı ilkler anlatıldı. Bu bağlamda Prof. Halman’ın Türkiye’nin ilk kültür bakanı ve ilk kültür büyükelçisi, bir Amerikan Üniversitesinde Orta Doğu Çalışmaları Bölümü’nün ilk Türk bölüm başkanı ve Columbia Üniversitesi’nin verdiği Thornton Wilder Çeviri Ödülü’nü kazanan ilk ve tek Türk yazar olmasına değinildi.
Prof. Halman, armağan kitabın kendisine sunulmasının ardından Türkçe ve İngilizce olarak hazırladığı yer yer kafiyeli “teşekkür” konuşmasıyla salonda bulunan ailesi, Türkiye’nin ve dünyanın çeşitli kentlerinden gelen dostları, devlet adamları, okul, çalışma ve askerlik arkadaşlarının oluşturduğu konuk topluluğunu kahkahaya boğdu. Sonrasında yaşamı boyunca hep bir şair olarak tanınmak ve beğenilmek istediğini söyleyen Prof. Halman konuklara kendi şiirlerinden bir seçki sundu. Türkçe ve İngilizce şiirlerinin yanı sıra manzum olarak kaleme aldığı Laz fıkralarına ve orijinalindeki vezin ve kafiye düzenine sadık kalarak Türkçe’ye çevirdiği Shakespeare’in tüm sonelerinin arasında en ünlüsü ve beğenileni olan 18. soneye de yer verdi. Şiir üzerine hazırladığı yüzlerce radyo programına ve toplantılara rağmen kendi şiirlerine pek yer vermeyen şair Halman dakikalarca alkışlandı.
Gecede Prof. Halman’ın çok yönlü kariyeriyle ilgili olarak altı önemle çizilen bir nokta da onun gerek bir yazar gerekse çevirmen olarak tiyatroya yaptığı katkılardı. Müşfik Kenter tarafından oynanan tek kişilik oyunu Kahramanlar ve Soytarılar: Shakespeare’in Dünyası’nın 1986-1987 tiyatro sezonuna damgasını vurması, Eugene O’Neill’in iki oyununun çevirisiyle aldığı övgüler ve kazandığı ödüller onun bu alandaki başarısının kanıtlarıdır. Bunlara ek olarak Prof. Halman, yakın dostu ünlü tiyatro yazarı Güngör Dilmen’in tek kişilik oyunu Ben, Anadolu’yu çevirmiş ve genelde Yıldız Kenter’in oynadığı bu oyun birçok ülkede başarıya ulaşmıştır.
Geceye katılan konuklar Güngör Dilmen’in bu kutlama için özel olarak yazdığı bir tiyatro oyununu görme şansına sahip oldular. Ancak Prof. Halman oyunun ne yazarlarından biri ne de çevirmeniydi. Halman’ın esin kaynağı olarak katkıda bulunduğu oyunu Güngör Dilmen yakın dostuna sunulan armağan kitap için kaleme almıştı. Talât S. Halman’ın Türkiye’nin ilk kültür bakanı olduğu dönemde katıldığı davetler sonunda aldığı kilolar yüzünden üzerine olmayan pantolonlarından Güngör Dilmen’e hediye ettiği bir tanesi ve üzerinde olan son pantolonu arasında geçen konuşmalardan oluşan Pantologue adlı oyun konuklara neşeli dakikalar yaşattı. Türkçe okumasını ünlü tiyatro oyuncuları Levent Özdilek ve İsmail İncekaya’nın yaptığı Pantalogue, yabancı konuklar için Ali Taygun ve Knud Thyksen tarafından İngilizce okundu.
Armağan kitabın sunulduğu toplantı konukların kutlamaları, iyi dileklerini iletmeleri ve Prof. Halman’la ilgili anılarını anlatmasıyla sürdü. İlk konuşmacı Prof. İhsan Doğramacı, Prof. Halman’ın bugüne kadar başarmış olduğu işlerin sadece çalışmayla yapılamayacağını söyleyerek onun sanatçı kişiliğini övdü ve kendisinin Bilkent Üniversitesi’nde olmasından duyduğu memnuniyeti dile getirdi. Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü’nde konuk profesör olarak bulunan Stanford Shaw herkesi keyiflendiren ilginç konuşmasında Prof. Halman’ın Türk kültürünü dünyaya tanıtmak için yaptığı olağanüstü çalışmaları överek onun bir insan ömründe bu kadar çok şeyi başarmış olmasını, kendi ilgi alanından yola çıkarak, Çin takvimine göre keçi yılında doğmuş olmasına bağladı. Gecenin en anlamlı dakikaları kuşkusuz Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın şiir okuduğu dakikalardı. Her yerde şiir okumadığını özellikle vurgulayan Dağlarca o gece bir istisna yaptı ve dostu Halman için “Kızılırmak” adlı şiirini ezbere okudu.
Akademisyenler, devlet adamları, eleştirmenler, program yapımcıları, sanat tarihçileri, şairler ve yazarlardan oluşan konuklar Talât S. Halman’ın hayatının farklı dönemlerinde ilgilendiği alanları yansıtıyordu. Bu konukların tamamının konuşmalarında üzerinde durdukları ortak nokta Halman’ın yeri doldurulmaz bir insan ve dost olduğu ve yaptığı her işte yaratıcı kişiliğiyle mükemmeli yakaladığıydı. Kutlamaya katılamayan Kültür Bakanı İstemihan Talay, Murat Karayalçın, Yıldız Kenter ve Şükran Güngör, Halman’a iyi dileklerini yolladıkları mesajlarla ilettiler. Kutlamayı birçok ulusal televizyon kanalının temsilcilerinin yanı sıra belli başlı gazetelerin muhabirleri de izledi. Kutlama gecesi için armağan kitap projesini destekleyenlere ve yazılarıyla katkıda bulunanlara hediye edilen Kültür Ufukları’nı konuklara ve basına tanıtmak amacıyla ayrıntılı bir kitapçık da hazırlanmıştı.
Kültür Ufukları, Talât S. Halman’ın her iki ülkede ve kültürde sahip olduğu başarılı kariyerini yansıtacak biçimde hem Türkiye’de hem de Amerika Birleşik Devletleri’nde basıldı. Syracuse Üniversitesi ve Yapı Kredi Yayınları’nın ortak ürünü olan kitap iki ciltten oluşuyor. Editörlüğünü kendi arkeoloji çalışmalarını aksatmayı göze alarak üstlenen Dr. Jayne L. Warner, yapıtı zorlu bir çalışmanın ardından dört yıl gibi uzun bir sürede hazırlamış. Dr. Warner, Kültür Ufukları’nın (Cultural Horizons) “Önsöz”ünde toplam 72 Türk ve yabancı bilgin, çevirmen, gazeteci, şair ve yazarın makale, oyun, öykü ve şiirlerini içeren bu yapıtın sıra dışı bir insanın kariyerini yansıttığını ve yapıtın ilk cildinde sunulan konuların çeşitliliğinin Talât S. Halman’ın başarılı olduğu alanları ortaya koyduğunu söylüyor (xi). Prof. Halman’ın 30 Kasım 1999 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nde yaptığı bir konuşmadan esinlenerek konulan “Aklın Yolu Bindir” adlı giriş yazısında Dr. Warner, Halman’ın ayrıntılı özgeçmişine yer vererek okuyucuyu onun şair, çevirmen, edebiyat tarihçisi ve eleştirmeni, editör, devlet adamı, profesör, kültür tarihçisi, gazeteci, konuşmacı, tiyatrocu, iş adamı, yayıncı ve hikâyeci gibi farklı yönleriyle tanıştırıyor.
Kültür Ufukları’nın 617 sayfadan oluşan ilk cildi Halman’ın dostlarının, iş arkadaşlarının ve eski öğrencilerinin çeviri, deneme, makale, öykü ve şiirlerini kapsıyor. Giriş yazısının ardından Doğan Hızlan, Yaşar Kemal ve James Parks Morton’ın, bir dost olarak Talât S. Halman’ı anlatan yazıları geliyor. İlk cilt daha sonra beş ana bölüme ayrılmış. Üniversitelerin antropoloji, İslam ve Orta Doğu çalışmaları, sosyoloji ve tarih bölümlerinde görev yapan Edward A. Allworth, Ami Ayalon, Peter J. Chelkowski, Teresa Ciecierska-Chlapowa, Getzel M. Cohen, Henry Glassie, Fatma Müge Göçek & M. Şükrü Hanioğlu, C. Max Kortepeter, Doğan Kuban, Stanford J. Shaw, Wojciech Skalmowski, Ehud R. Toledano, A. Üner Turgay, Speros Vryonis, Jr. ve Thierry Zarcone’nin katkıda bulunduğu “Tarih” başlıklı ilk bölüm Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye tarihi üzerine yapılmış çalışmaları kapsıyor. Ayasofya, Mardin ipek dokumacılığı, Mimar Sinan ve Osmanlı ressamlarıyla ilgili yazıların bulunduğu ikinci bölüm “Sanat, Mimarlık, Arkeoloji” başlığını taşıyor. Kültür Ufukları’ndaki yazıların konularında varolan çeşitlilik yazarların kullandıkları dilde de kendini gösteriyor. Türkçe ve İngilizce makalelerin yanı sıra yapıtta Fransızca ve İspanyolca kaleme alınmış yazılar da görmek mümkün. Aşktan savaşa, Türk halk hikâyesinden Kanunî Sultan Süleyman’a kadar birçok farklı konuda ve dört ayrı dilde Çetin Altan, Metin And, İlhan Başgöz, Cornell H. Fleischer, Bozkurt Güvenç, Norman Itzkowitz, Halil İnalcık, Barry O. Jones, Djelal Kadir, Geoffrey Lewis, Federico Mayor, Jayne L. Warener ve Nur Yalman tarafından kaleme alınmış makaleler “Kültürel Çalışmalar” adlı bölüm kitaba başından beri damgasını vuran çeşitliliği vurgular nitelikte. Kültür Ufukları’nın en çarpıcı bölümlerinden biri olan “Şiir, Tiyatro, Kurmaca”da Türk ve yabancı çevirmen, şair ve yazarların çalışmaları yer alıyor. Güngör Dilmen’in Prof. Halman için yazdığı Pantalogue adlı oyunuyla, Muhsine Arda, Erendiz Atasü, Çelik Gülersoy, Güneli Gün, Gönül Pultar’ın öyküleriyle, Enis Batur, İlhan Berk, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Bülent Ecevit, Yannis Goumas, Richard Howard, Özdemir İnce, Naomi Lazard, Grace Schulman, Brian Swann, Richard Tillinghast, Güven Turan ve Hilmi Yavuz’un şiirleriyle katkıda bulundukları bu bölümde Melih Cevdet Anday, Nurettin Artam, Necati Cumalı, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Nâzım Hikmet, Orhan Veli Kanık’ın Bernard Lewis tarafından, Cemal Süreya ve Turgut Uyar’ın ise Victoria Rowe Holbrook tarafından İngilizceye çevrilmiş şiirlerini görmek mümkün. Sadece Türk değil dünya edebiyatını da kapsayan ve Kamal Abu-Deeb, Adalet Ağaoğlu, Walter G. Andrews, J. Christoph Bürgel, Robert P. Finn, William L. Hanaway, Mehmet Kalpaklı, İ. Metin Kunt, Dürrün Alpakın Martinez-Caro, Anne Paolucci, Gregory Rabassa ve Patia E. M. Yasin’in makalelerinden oluşan “Edebi Makaleler ve Yorumlar” adlı bölümle Kültür Ufukları’nın ilk cildi sonlanıyor.
Çok uzun ve zahmetli bir çalışmanın sonucu olarak tamamı Jayne L. Warner tarafından hazırlanan, 184 sayfadan oluşan ikinci cilt Talât S. Halman bibliyografyası olarak düşünülmüş. Olabildiğince geniş tutulan bibliyografyada Prof. Halman’ın yazdığı ve katkıda bulunduğu Türkçe ve İngilizce yapıtlar, ansiklopedi maddeleri, yayımlanan Türkçe, İngilizce ve çeviri makaleleri, kitap tanıtma ve köşe yazıları, özgün ya da çeviri şiir, öykü ve tiyatro oyunları, verdiği konferanslar, yaptığı konuşmalar, düzenlediği şiir okumalar ve özel programların yanı sıra Halman’la yapılmış röportajları, onun radyo ve televizyon için yaptığı çalışmalara da yer verilmiş. Kültür Ufukları’nın ikinci cildine yazdığı “Giriş”te Dr. Warner, ortaya çıkan liste ne kadar uzun ve kapsamlı olursa olsun eksiksiz bir Halman bibliyografyası oluşturmanın olanaksızlığının altını çiziyor. Yüzlerce dergi ve gazete yazısı, özgün ve çeviri şiir ile sayısız diğer çalışmayı kapsayan, Prof. Halman’ın bir “mezarlığa” benzettiği bibliyografyasını hazırlayan Dr. Warner’ı takdir etmemek olanaksız.
Prof. Halman bu devasa “bibliyo-mezarlığın” içinde kendi “gözde hayaletlerini” Faulkner çevirisi (Türkiye’de yayımlanan ilk Faulkner çevirisidir), ikisi İngilizce, sekizi Türkçe olmak üzere sayıları onu bulan şiir kitapları, Shakespeare’in tüm sonelerinin vezinli çevirisi, Yunus Emre çalışması ve eski şiir antolojileri olarak sıralıyor. Bununla beraber bibliyografyanın içinde Halman sıralamasına girmemiş, ancak birçok okurun gözdesi olmuş hayaletler de var. Melih Cevdet Anday, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Güngör Dilmen, Yunus Emre, Sait Faik, Nasrettin Hoca, Orhan Veli Kanık ve Mevlânâ Celaleddin Rumi’den İngilizce, Amerikalı kadın şairler, William Faulkner, Langston Hughes, William Shakespeare, Wallace Stevens ve Mark Twain’den Türkçe yaptığı çeviriler gerek Türkçe gerekse İngilizce okuyanlar için önemini korumaktadır.
Yetmişinci doğum yılında böylesi zengin içerikli bir armağan kitap olan Kültür Ufukları’yla onurlandırılan Prof. Halman’ı tebrik ediyor ve kendisine daha nice sağlıklı ve mutlu yıllar diliyoruz.
